Mnogi su bili pesimisti kada su započeli arheološki radovi na sjevernom i najstarijem bastionu novopazarske tvrđave da će se pronaći ostaci kule Džephane, a ipak se to dogodilo.
Prostor novopazarske tvrđave, a sadašnjeg Gradskog parka, vjerovatno sto godina krije još jednu tajnu: ostatke temelja Askerli džamije koju je srpska vojska porušila 1914. godine.
“Askerli džamija iz 1692. koja se nalazila na bedemu blizu Kule motrilje. Muftiji Teufiku Imamoviću je vlast 1914. godine uručila rješenje o rušenju, koje on nije mogao spriječiti. Na mjestu ove džamije Austrougari su sagradili kapelu koja je postojala do 60-ih godina prošlog vijeka.”
Prema drugim podacima: “Ferhad kapetanu, komandantu tvrđave, naređuje se 1717. godine izgradnja tri jake kule na ćoškovima utvrđenja i jedne džamije. ”
I posljednji podaci kažu: “Za vreme vladavine sultana Abdulaziza (1861-1876), zbog borbi sa Crnom Gorom (od 1862. godine) i ustanka u Bosni i Hercegovini, novopazarska tvrđava je još više dobila na značaju. U njoj je podignuta kasarna od tvrdog materijala, u kojoj su mogla da se smeste tri bataljona pešadije i jedna baterija topdžija. U istoj vesti se pominju i dve kule za municiju. Tada je u tvrđavi podignuta i manja Askerli (vojna) džamija.”
” Oblik i funkciju tvrđava je zadržala sve do 1912. godine kada je Novi Pazar oslobođen od turske vlasti. Tada je srušena džamija u tvrđavi, a na njenom mestu, 1916. godine izgrađena je kapela za potrebe austro-ugarskih vojnika. U sećanju Novopazaraca je zabeleženo da su se ostaci male kapele videli do 60-tih godina 20. veka”
Na priloženoj slici se vidi katolička kapela (a ne Askerli džamija) i austrougarska vojska. Iznad kapele se vidi Sinanbegova (Nadgrad) džamija, a u pozadini vjerovatno minare Ak-Ilijasove džamije u današnjoj Kosančićevoj ulici, koja je stradala u bombardovanju novembra 1944. godine, a čiji su ostaci kasnije potpuno uklonjeni.
O samom rušenju Askerli džamije znamo sljedeće.
U Prvom balkanskom ratu 1912. godine osmanlijska vojska doživljava definitivan poraz od združenih pravoslavnih država: Srbije, Crne Gore, Grčke, Bugarske i Rumunije i povlači se sa Balkana. Dio Bošnjaka u Novom Pazaru se nije mirio sa odlaskom osmanlijske vojske pa je srpskoj vojsci pružio žestok oružani otpor. Tada je u odbrani Novog Pazara poginulo 300 a ranjeno 700 branitelja. Poginuo je i Arif- aga Komatina, posljednji predsjednik pazarske opštine u osmanlijskom periodu.
„Sa promjenom vlasti došlo je i do promjene vojske. Novopazarska tvrđava je dobila novu posadu. Ubrzo nakon preuzimanja tvrđave, neki pukovnik Mihailović je odlučio da sruši Askerli džamiju unutar nje. U vezi rušenja upitao je muftiju Imamovića za mišljenje. Ovaj mu je odgovorio da rušenje ne može sprečiti, ali da će onaj ko to uradi imati posljedica. Pukovnik je nakon toga donio naređenje da se džamija poruši što je i urađeno. On je ubrzo dobio premeštaj. Nakon izvjesnog vremena javio se pismom muftiji, obavještavajući ga da mu je poginuo sin i da mu je žao što nije poslušao muftijine savjete. Srpsku vojsku je ubrzo, nakratko, u Prvom svjetskom ratu, 1915. zamijenila austrougarska vojska“. (Citat iz knjige „Kameni svjedok“,str.100, autora Safeta Bandžovića, izdata 1999. U Novom Pazaru).
Esad Rahić
