Historijska dešavanja koja su od Berlinskog kongresa zadesila područje Sandžaka i težnje bošnjačkog stanovništva za pripajanje Bosni i Hercegovini, na najdirektniji način izražene su na čuvenoj Sjeničkoj konferenciji, u avgustu 1917. godine.
Konferencija je održana od 13. do 14. avgusta, a glavna tema na njoj bio je status i uređenje Sandžaka.
Na konferenciji je donijeta Sjenička rezolucija, dokument kojim je jasno i nedvosmisleno izraženo raspoloženje bošnjačkog naroda o pitanju uređenja Sandžaka u periodu nakon završetka Prvog svjetskog rata.
Na konferenciji su prisustvovali predstavnici 10 odnosno 12 ondašnjih srezova i gradova, i to:
– iz Pljevalja Mehmed-paša Bajrović, u svojstvu gradonačelnika, i trojica delegata, Bido Abdićev, Osman-aga Dizdar i Teufik-beg Tahirbegović;
– iz Bijelog Polja Hilmi-beg Kajabegović, gradonačelnik;
– iz Berana Duljko Ramhusović, gradonačelnik;
– iz Rožaja Sulejman ef. Ćatović, muderis (profesor);
– iz Lozne (Bihor) Ahmet Šahman, ljekar;
– iz Novog Pazara Riza-beg Muratbegović, gradonačelnik;
– iz Sjenice Rušid ef. Spahović, gradonačelnik;
– iz Prijepolja Murat-beg Hašimbegović, gradonačelnik, i Husni ef. Jusufbegović;
– iz Priboja Hasanagić (ime nepoznato), gradonačelnik;
– iz Nove Varoši Sulejman ef. Šećeragić, gradonačelnik.
Od ukupno 25 učesnika konferencije, poznata su imena njih samo 13, od kojih su osmorica bili gradonačelnici, trojica trgovci i po jedan ljekar i profesor.[1] Konferenciji su, također, prisustvovali i predstavnici Donjeg Kolašina i Tutina (iz Tutina – Iljaz Hamzagić, predsjednik sreza Tutinskog).
Konferencijom je predsjedavao pljevaljski gradonačelnik Mehmed-paša Bajrović, koji je i pokrenuo inicijativu za njeno održavanje. O njegovom učešću na Konferenciji razmatrao je i odbor grada Pljevalja, dajući mu sva punomoćja da na njoj zastupa grad i sve njegove stanovnike. Iz zapisnika sa sjednice ovog odbora, od 8. avgusta 1917. godine, konstatuje se da “Gospodin gradonačelnik dostavlja da namjerava otputovati za Sjenicu, gdje će biti prisutni i ostali načelnici iz Sandžaka, te traži ovlašćenje da li će biti vlastan u ime grada i gradske budućnosti što govoriti, vijećati, predlagati i potpisivati“, te dodaje da „Odbor jednoglasno odlučuje da g. predsjednik Mehmed-paša Izet Bajrović ovim dobija ovlašćenje u ime cjelokupnog građanstva Pljevalja, te što bude on učinio to su svi učinili i pristali“.[2]
Konferencija u Sjenici je zasijedala dva dana i na njoj je jednoglasno donijeta rezolucija kojom se traži da se Sandžak, kako onaj koji je ušao u sastav Crne Gore, tako i onaj u sastavu Srbije, pripoji Bosni i Hercegovini, pošto “historijom i jezikom pripada istoj a ne Crnoj Gori, te u krajnjem slučaju, ako to ne bi uslijedilo, onda je umoljeno za autonomiju Sandžaka“. Na Konferenciji je konstatovano da je to bila jedinstvena želja svih njenih učesnika.[3]
Nakon završetka Drugog svjetskog rata i stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, srpski nacionalistički krugovi proglasili su Sjeničku konferenciju “austrofilskom“, ističući da je ona inicirana i podstrekivana od strane službenih organa ondašnje austro-ugarske vlasti, a koja je u svojoj strategiji imala za cilj izgradnju sandžačke željeznice kojom bi od Uvca Sandžak bio povezan sa Solunom, te sprječavanje teritorijalnog povezivanja Srbije sa Crnom Gorom i njen izlazak na Jadransko more. Pod takvim obrazloženjem, učesnici Sjeničke konferencije su optuženi za veleizdaju i, rješenjem Prvostepenog suda u Novom Pazaru, određen im pritvor.[4] Neki od učesnika Konferencije nakon podizanja optužnice uspjeli su pobjeći iz zemlje, a neki su u akcijama hvatanja ubijeni.[5]
Na intervenciju parlamentarnog kluba Jugoslovenske muslimanske organizacije (JMO), koju je predvodio tadašnji tuzlanski muftija i kasniji reis-ul-ulema hadži hafiz Ibrahim ef. Maglajlić[6], kraljevskim ukazom od 17. februara 1921. godine, postupak protiv učesnika Sjeničke konferencije je obustavljen a optuženi pušteni na slobodu.[7]
Historijski gledano, Sjenička konferencija je od posebnog značaja što je na njoj jasno i nedvosmisleno izraženo raspoloženje bošnjačkog naroda o pitanju uređenja Sandžaka u periodu nakon završetka Prvog svjetskog rata.
[1] Dušan S. Stanić, sudija, Nedovršeni proces kao istorijski dokument o planovima bivše Austrije u pogledu Sandžaka, „Pravda“, Beograd, 1940. Mustafa Memić, Bošnjaci – Muslimani Sandžaka i Crne Gore, Muslimansko nacionalno vijeće Sandžaka, Sarajevo 1996., str. 244-247.
[2] Ibid.
[3] Izvještaj o učečću na Sjeničkoj konferenciji, iste sadržine, pljevaljski gradonačelnik Mehmed-paša Bajrović podnio je na sjednici odbora grada Pljevalja, 25. avgusta 1917. godine.
[4] Odluku Prvostepenog suda potvrdio je i Kasacioni sud u Beogradu.
[5] Teufik-beg Tahirbegović, koji je na Konferenciji vodio zapisnik, punih 8 mjeseci se krio po šumama, da bi nakon toga bio uhapšen. Gradonačelnik Bijelog Polja Hilmi-beg Kajabegović ubijen je odmah po povratku iz emigracije.
[6] Muftija Ibrahim Maglajlić bio je na čelu JMO do oktobra 1921. godine, kada je, na Glavnoj skupštini stranke, umjesto njega za predsjednika JMO izabran dr. Mehmed Spaho. Atif Purivatra – Jugoslovenska muslimanska organizacija u političkom životu Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, Sarajevo 1977., str. 100.
[7] Mustafa Memić, Bošnjaci – Muslimani Sandžaka i Crne Gore, Muslimansko nacionalno vijeće Sandžaka, Sarajevo 1996., str. 247.
Izvor: Sandžak danas/Sandžačke/Monografija “Sandžački Bošnjaci”, Muhedin Fijuljanin, CBS, 2010.