Bošnjaci su stalno zbunjeni i iznenađeni. Koliko puta treba da nam se desi jedna te ista stvar, da bi se konačno otrijeznili i shvatili, da nije u pitanju nikakva pojedinačna, izdvojena pojava, već dvostoljetni kontinuitet.
Planovi su bili uvijek istovjetni, samo su se izvođači radova mijenjali.
Već vođstvo Prvog srpskog ustanka, predvođeno Karađorđem i Praviteljstvujuščim sovjetom serpskim je razvilo ideju da ustanak treba prebaciti i na drugu obalu Drine i teritorije Bosanskog ejaleta priključiti srpskoj državi koju su imali namjeru stvoriti.
Ne samo da su planirali širenje ustaničkog pokreta preko lijeve obale Drine, već su i napali Bosnu, odnosno tadašnji Bosanski ejalet. Napali su prekodrinske bosanske nahije i obračunavali se sa Bošnjacima Jadra i Rađevine, sa centrima u kasabama Loznici i Krupnju, koje su bile klasične muslimanske kasabe. Napali su na Novopazarski sandžak koji je bio sedmi i najistočniji sandžak Bosanskog ejaleta. Strahovitim stradanjima su bili izloženi Prijepolje, Nova Varoš, Priboj, Novi Pazar, Bijelo Polje, a u Sjenici je počinjen genocid.
Stradale su i kasabe preko Drine – Višegrad i Rudo. Jednostavno, Bosna je bila napadnuta frontalno već 1809. godine, mada je prvi put Novopazarski sandžak bio napadnut još 1806. godine, ali u bici kod Deževe i Budića u blizini Novog Pazara, ustanici su bili poraženi i taj prvi napad je bio suzbijen.
Pod utjecajem Karađorđa i ustaničkog rukovodstva najprije je 1806. godine izbila u selu Mašići kod Bosanske Gradiške, Prva mašićka buna, a potom 1809. godine izbila je opet u okolini Bosanske Gradiške Jančićeva buna 1809. godine pod vođstvom Jovana Jančića Sarajlije.
Prema ustaničkom planu najprije je trebalo očistiti Krajinu od Bošnjaka i uništiti osmansku vlast i obezbjediti granicu prema Austriji na sjeveru, a potom se spojiti sa Karađorđevim jedinicama koje su iz ustaničke Srbije prelazile u Bosnu.
Plan ustanika predvođenih Jovanom Jančićem Sarajlijom je bio da se najprije zauzmu gradovi Banja Luka, Bosanska Gradiška, Bosanski Novi, Bosanska Dubica, Derventa i druga mjesta. Ali je ustanak bio ugušen prije nego što je dobio šire razmjere.
I Miloš Obrenović je imao osvajačke pretenzije prema Bosni. On je uspio, koristeći rusku pomoć, a popustljivost Osmanskog carstva da Bosni preotme prekodrinske nahije: Jadar, Rađevinu i veći dio Starog Vlaha.
Projekat “Načertanije” iz 1844. godine je dao jasne obrise budućim osvajačkim planovima.
Svi ustanci pravoslavnog stanovništva koji su izbijali u Bosni bili su izrežirani od strane Kneževine Srbije i Kneževine Crne Gore.
Uvijek se radilo po istom modelu. Prvo je preko bosanske granice prebacivano oružje u velikim količinama, kojim je naoružavano pravoslavno stanovništvo, a potom bi im dali znak kada da podignu ustanak.
To je bilo slučaj i sa ustankom Luke Vukalovića koji je trajao sa izvjesnim prekidima u periodu od 1852. do 1862. godine na području Hercegovine, kao i sa ustankom poznatim pod nazivom Nevesinjska puška 1875. godine, koji se kasnije proširio na cijelu Hercegovinu, a potom na Bosnu. Ovim ustankom je počela Velika istočna kriza 1875. godine.
Ustanici su uvijek na početku isticali da su podigli ustanak zbog navodnih “turskih zuluma”, a nakon izvjesnog vremena bi iskazivali pravi cilj, da žele da Bosnu i njenu južnu regiju Hercegovinu, da pripoje Srbiji i Crnoj Gori.
Tako su se tajnim sporazumom u Veneciji juna 1876. godine Kneževina Srbija i Kneževina Crna Gora dogovorile, da otvoreno uđu u rat protiv Osmanskog carstva i da osvoje i pripoje sebi Bosanski vilajet, tako što bi Srbiji pripala Bosna, a Crnoj Gori Hercegovina.
Još jednom ponavljam, svi ustanci u Bosni i njenoj južnoj regiji Hercegovini su bili organizirani od strane Beograda i Cetinja.
Ove namjere prema Bosni i Hercegovini su spriječile odluke Berlinskog kongresa 1878. godine, kojima je dozvoljeno Austrougarskoj, da okupira na trideset godina Bosnu i Hercegovinu i tamo zavede red i mir. Tako je austrougarska okupacija spriječila Srbiju i Crnu Goru da izvrše aneksiju Bosne i Hercegovine.
Stvaranjem Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca 1. decembra 1918. godine, srpska vladajuća oligarhija je smatrala da je konačno ostvaren njen plan da anektira Bosnu u Hercegovinu, mada su budući događaji pokazali da je Bosna mnogo žilavija i otpornija na namjere i ambicije osvajača, nego što su to oni očekivali.
Iste ambicije i aspiracije i danas postoje.
Rahić Esad
