-
Autor Suad K Zoranić
Historijski arhivi često otkrivaju dokumente koji podsjećaju na bogatu, ali i bolnu prošlost našeg naroda. Među njima se posebno izdvaja jedan dokument pod nazivom “Dopis iz Sandžaka”, datiran 24. oktobra 1899. godine. Ovaj emotivni apel, sačuvan u Historijskom arhivu Bosne i Hercegovine, odjekuje dubokim žaljenjem i ljubavlju prema Bosni, od koje su Sandžaklije silom političkih prilika odvojene na Berlinskom kongresu 1878. godine.
- Tekst iz pisma: Poziv braći Bošnjacima
“Draga braćo Bošnjaci! Na ovom svijetu nije ništa milije ni veličajnije kao svoja domovina. Kako god je čovjek dužan poštovati svoje roditelje, tako je isto dužan ljubiti onu grudu zemlje na kojoj je ugledao prvo svjetlo sunca božjega!”
Ovaj tekst iz pisma odražava duboko osjećanje pripadnosti i emocionalnu povezanost sa Bosnom, uprkos geografskim i političkim barijerama. Ovo je više od običnog pozdrava; to je apel za očuvanje zajedničkog identiteta i kulturnog naslijeđa, koji su i dalje prisutni u srcima Sandžaklija.
- Historijski kontekst: Sandžak kao corpus separatum
Sandžak je kroz svoju historiju bio neodvojiv dio Bosne, sve do 13. jula 1878. godine, kada je na Berlinskom kongresu odvojen od matične države. Od 1455. do 1465. godine, Sandžak je bio sastavni dio Bosanskog sandžaka, a od 16. vijeka unutar Bosanskog pašaluka. Međutim, odluke Berlinskog kongresa, koje su precizno definisale međunarodne granice između Bosne, Kraljevine Srbije, Kraljevine Crne Gore i Kosova, dale su Sandžaku status “corpus separatum” – specijalne odvojene oblasti.
Tako su Sandžaklije, u periodu od 1878. do 1912. godine, živjeli pod vojnom upravom Austro-Ugarske, dok je civilna vlast ostala u rukama Osmanskog carstva. Iako je Berlinskim ugovorom definisana međunarodna zaštita, stvarnost života Sandžaklija bila je daleko od jednostavne. Osjećaj udaljenosti od matične Bosne bio je duboko ukorijenjen u srcima Sandžaklija, a ovaj “Dopis” iz 1899. godine svjedoči o toj vječnoj vezi i žaljenju zbog političke podjele.
- Emotivni apel: Veza koja se ne prekida
Dopis iz Sandžaka, upućen “dragoj braći Bošnjacima” u Bosni, odražava ne samo žal zbog odvojenosti, već i ljubav prema domovini. U tekstu se naglašava kako “na ovom svijetu nije ništa milije ni veličajnije kao svoja domovina”. Povezuje se ljubav prema domovini sa poštovanjem prema roditeljima, jer je “čovjek dužan poštovati svoje roditelje, tako je isto dužan ljubiti onu grudu zemlje na kojoj je ugledao prvo svjetlo sunca božjega”.
Ove riječi odišu nostalgijom i patnjom ljudi koji su, uprkos odvojenosti, zadržali duboku emocionalnu povezanost s Bosnom. Oni su i dalje smatrali Bosnu svojom domovinom, bez obzira na političke granice koje su ih fizički odvojile. Ova pisma, poput ovog “Dopisa iz Sandžaka”, služe kao svjedočanstva o jednoj neraskidivoj vezi koja je preživjela uprkos svim historijskim i političkim promjenama.
- Značaj 13. jula 1878. za Bošnjake Sandžaka
Za Bošnjačko nacionalno vijeće (BNV), 13. jul 1878. godine predstavlja ključni datum u modernoj historiji Bošnjaka Sandžaka. Tada je Sandžak prvi put izdvojen kao zasebna cjelina, što je rezultat odlučnih poteza velikih evropskih sila na Berlinskom kongresu. Međutim, taj datum također simbolizira i početak dugotrajne političke, ali i emocionalne podjele Sandžaka i Bosne.
Prema Berlinskom ugovoru, Novopazarski sandžak je obuhvatao nekoliko kazâ (okruga) koje danas čine dijelove Srbije, Crne Gore i Kosova: Novi Pazar, Sjenica, Nova Varoš, Prijepolje, Pljevlja, Trgoviste sa Pešterom, Berane, Mojkovac, Bijelo Polje i Kolašin (Vraneš). Ove oblasti su geografski, ekonomski i kulturno uvijek bile povezane s Bosnom, što je ovu podjelu učinilo još bolnijom.
- Zaključak
Pismo iz Sandžaka iz 1899. godine predstavlja jedan od mnogih historijskih dokumenata koji svjedoče o trajnom duhovnom, kulturnom i nacionalnom jedinstvu Bošnjaka Sandžaka i Bosne. Iako su političke granice stvorene u drugoj polovini 19. vijeka, Sandžaklije su u svojim srcima uvijek bile povezane s Bosnom, svojom domovinom, i borile su se da ta veza nikada ne bude zaboravljena.
Ovaj dopis je podsjetnik na težinu koju su Bošnjaci Sandžaka osjetili zbog podjele, ali i na snagu njihove ljubavi prema domovini koja nikada nije iščezla, bez obzira na historijske prepreke.