Maršal ili na turskom mušir Gazi Osman Nuri-paša poznat i po nadimku „Lav od Plevne“ je rođen 1832. godine u gradu Tokatu, u Maloj Aziji. Prije rusko-turskog rata 1877-1878. godine u svojstvu bimbaše (majora) služio je u garnizonu u Sarajevu 1868. godine, a kasnije kao paša i vojni zapovjednik u Trebinju.
U boju na Vučjem dolu, kao posljedica crnogorskog ratnog lukavstva bio je zarobljen.
Iako je pao u sužanjstvo knjaz Nikola ga je puštao „na vjeru“ iz zarobljeništva i omogućavao mu da se povremeno viđa sa svojom suprugom i djecom u Dubrovniku, na Stradunu, nakon čega bi se Osman Nuri-paša u skladu sa datom besom uredno vraćao u zatvor. Porodica mu je naravno tada živjela u Bosni. Krajem 1876. godine, na svoj imendan, knjaz Nikola mu je darovao slobodu i pustio ga iz zarobljeništva.
Njegova vojna služba u Bosni je trajala oko desetak godina.
RUSKO-TURSKI RAT 1877-1878. GODINE
Odmah nakon ruske objave rata Osmanskom carstvu, u skladu sa naređenjem zapovjednika rumelijske vojske Sulejman-paše, mnogobrojni Bošnjaci iz Bosanskog vilajeta su mobilisani u osmansku armiju i odvedeni na front, a sa njima je došao i Osman Nuri-paša. Zbog toga i ne čudi što u najznačajnijoj bici ovog rata, kod Plevne, dobar dio osmanske vojske upravo sačinjavaju Bošnjaci. Danas je to bugarski grad Pleven koji ima oko 170.000 stanovnika.
Tokom rusko-turskog rata, na iznaneđenje cijelog svijeta osmanska vojska je napadaču neočekivano pružila žestok i herojski otpor, naročito u dvema najvećim bitkama, za klanac Šipka i kod utvrde Plevne, pri čemu se naročito istakao najveći junak ovog rata Osman Nuri-paša. Rusi su krenuli u osvajanje evropskog istoka da bi ispunili svoj davnašnji san o izlasku na Sredozemlje.
Naime, nakon uspješnog prelaska ruske vojske preko Dunava, osmanski generalštab u Istambulu je naredio Osman Nuri-paši da kao protumjeru zaposjedne tvrđavi Nikopolj, zapadno od grada Vidina i mjesta ruskog prelaska Dunava. Tokom marša prema Nikopolju Osman Nuri-paša je saznao da su Rusi već zauzeli ovu tvrđavu, a ranije Svištov i Ruse. Ostala je usamljena tvrđava Plevna (današnji Pleven) tako da mu nije preostalo ništa drugo nego da zauzme ovaj grad sa svojih 15.000 ljudi 19. jula. Plevna je bila za Osmansko carstvo strateški od ogromne važnosti. Da je odmah pala neprijatelju u ruke ruskoj armiji bi bio širom otvoren put prema Trakiji, Jedrenu i samom Istambulu.
BITKA ZA PLEVNU
Rusi su stigli pred Plevnu rano ujutro sljedećeg dana, tako da je započela opsada ove tvrđave. Osman Nuri-paša je uspio dobro organizirati odbranu. Rusi su sistematski artiljerijom bombardirali tvrđavu, a potom su uslijedili napadi pješadijom. Odbijena su dva ruska napada uz velike gubitke na ruskoj strani. Rusi su izgubili oko 12.000 vojnika. U tom trenutku su se sukobljene strane izjednačile, a ruska vojska je bila vrlo obeshrabrena brojnim neuspjelim jurišima. Većina kasnijih analitičara smatra da je osmanska vojska tada izvela kontranapad, da bi pobijedili Ruse. Međutim, za razliku od toga, Osman Nuri-paša je slijedio naređenja generalštaba i ostao u utvrđenom Plevnu.
Rusija nije imala više vojnika za slanje u Plevnu, pa su Rusi grad opkolili i zatražili od Rumuna dodatne snage. Ubrzo nakon toga, 28.000 rumunskih vojnika je prešlo Dunav i pridružilo se opsadi grada 16. avgusta. Rusi i Rumuni su se snažno borili da Osmanlijama ne dođe pomoć u Pleven i zbog toga su presjekli sve pravce moguće opskrbe, i u tom cilju su izgradili dva prstena rovova. Na svakih nekoliko dana rusko-rumunke trupe su izvodile napade na branitelje Plevne. Glad i neprestani napadi su bili dio svakodnevice osmanske vojske u Plevnima.
Osman Nuri-paša je 9. decembra u samoubilačkom i herojskom napadu uspio probiti prvu liniju ruskih rovova, ali u tom junačkom jurišu bio je ranjen. Kroz osmanske vojne redove je prostrujala vijest da je ubijen, nakon čega je u vojsci zavladala panika, očaj i haos.
Zbog toga se osmanska vojska počela povlačiti prema tvrđavi. Tokom proboja i povlačenja su izgubili 5.000 vojnika.
Iako teško ranjen Osman Nuri-paša je uspio sa ostatkom vojske da se vrati u tvrđavu, i reorganizira preostale vojnike, uglavnom Bošnjake. Već narednog dana slijedi ruska ponuda za časnu predaju, odnosno da osmanska vojska može napustiti Plevnu. Osman Nuri-paša ovu ponudu prihvata. U toku potpisivanje primirja i predaje tvrđave, iznenada se pojavio ruski car i komandant ruske armije Aleksandar II Nikolajevič. Raljeni Gazi Osman Nuri-paša je došao u uredno odjevenoj maršalskoj uniformi, dok su ga dva pratioca pridržavala da bi mogao stajati u uspravnom položaju. Ruski generali su se gurali da bi što bolje vidjeli osmanskog gaziju. Ceremonijalno i sa vidnim poštovanjem mu se obraćao preko dva metra visoki ruski car.
Iako pjesma kaže da je Osman-paša dopanuo ropstva, istorijski podaci govore da nije. Kaže i da je sablju otpasao, ali i to nije.
Ruski car ga je zamolio da sjedne na njegovo mjesto i poklonio mu svoju sablju kao poklon i kao znak časti za neviđenu hrabrost.
O razmjerama bitke kod Plevne govorilo se desetljećima. Sposobnostima i herojstvu Osman Nuru-paše divila se evropska vojna elita.
Opsada Plevne je trajala pet mjeseci, od 16. jula do 10. decembra 1877. godine. Rusi i Rumuni su u borbama za Plevnu izgubili 38.000 vojnika.
Osmanske snage su bile sastavljene najvećim dijelom od Bošnjaka koje je Osman Nuri-paša poveo sa sobom iz Sarajeva, Trebinja i drugih gradova Bosanskog vilajeta.
Iako nije uspio da odbrani grad, dobio je titulu „Gazi“, zbog herojstva i velikih vojničkih podviga ispoljavanih tokom petomjesečnih borbi protiv znatno nadmočnijih rusko-rumunskih snaga. Sultan ga je proglasio „Maršalom palate“, a osmanska vojna himna nazvana „Plevna marš“ ili „Osman-paša marš“ je komponirana u čast njegovih uspjeha.
Maršal Gazi Osman Nuri-paša se vratio u Istambul, gdje ga je čekala njegova porodica. Živio je poštovan i hvaljen još 23 godine i umro 5. aprila 1900. godine. Sahranjen je uz najveće državne počasti i njegovo časno ime je zakoračilo u dvadeseto stoljeće, u doba koje nije krasila čast i humanost. Četvrt u Istambulu je u njegovu čast nazvana Gaziosmanpaša.
KO JE ŠEĆER (SLATKA) ĐULA?
Danas rijetko može proći bilo kakvo veselje i svječanost kod Bošnjaka a da se ne čuje preljepa sevdalinka „Zaplakala Šećer Đula Osman-paše vjerna ljuba“.
„U Stambolu na Bosforu
A u svome bijelom dvoru,
Zaplakala Šećer Đula,
Osman-paše vjerna ljuba:
Moj Osmane, gdje si bio,
Gdje si vojsku izgubio?
U Bugarskoj, kraj Sofije,
Gdje se ljuta bitka bije,
Oko Plevna, Rusa mnogo,
Tu sam Đulo iznemog'o,
Što mi care vojske dade,
Sve mi Đulo za din pade,
Dušman me je zarobio,
Život mi je poklonio,
Đulo mlada, preudaj se,
Svom osmanu ne nadaj se!“
Druga verzija iste pjesme koju mnogo češće čujemo glasi:
„Zaplakala Šećer Đula
Osman-paše vjerna ljuba
Moj Osmane gdje si bio
Gdje si vojsku izgubio?
Evo mene đulo mlada
Pokraj Plevna starog grada
Što mi care vojske dade,
Sve mi Đulo za din pade,
Ja sam Đulo ropstva pao
Britku sablju otpasao
Pa sad nemam nikog svoga
Osim Boga jedinoga
Đulo mlada, preudaj se
Meni nikad ne nadaj se
Dušman me je zarobio
Sa tobom me rastavio.“
Ova sevdalinka očigledno ima historijsku pozadinu. Šećer ili Slatka Đula je supruga Osman Nuri-paše, inače prelijepa Bošnjakinja, vjerovatno rodom iz Sarajeva ili Trebinja, gdje je Osman Nuri-paša ranije službovao.
Viđeni i sposobni Osmanlija i prelijepa i slatka Bošnjakinja Đula bili su veoma emotivno vezani i živjeli su do kraja života zajedno, iza sebe ostavivši potomke. Osman-paša se za razliku od kazivanja sevdalinke vratio svojoj vjernoj ljubi i živjeli su srećno i zaljubljeni do kraja života.
Orijentalist i folklorist Alija Bejtić pretpostavlja da su vojnici iz Bosne koji su ratovali kod Plevne pod komandom Osman Nuri-paše spjevali ovu sevdalinku svom junačnom komandantu. Bejtić smatra da se ova sevdalinka mogla početi pjevati u Bosni najranije krajem 1878. ili početkom slijedeće godine, kada su se počeli vraćati kući prvi zarobljenici i borci sa Plevne.
Esad Rahić
