Neke netačne konstatacije iz srpske historiografije se prolongiraju već dva stoljeća i čak su još uvijek prisutne u historijskoj literaturi, od naučnih djela do udžbenika iz historije. I srpski historičari znaju da historijski nisu utemeljene, ali ih i dalje koriste u historijskim radovima, studijama i udžbenicima.
Za Smederevski sandžak se uporno koristi nehistorijski naziv Beogradski pašaluk. Nakon pada srpske Despotovine i njene prijestonice Smedereva 1459. godine pod osmansku vlast, od njene tada osvojene teritorije formiran je Smederevski sandžak. Osmanlije su imale običaj da sandžake i pašaluke nazivaju po gradu koji je bio sjedište sandžaka ili pašaluka. Iako je stvoren na teritoriji srpske Despotovine nisu ga nazvali sandžak Srbija već Smederevski sandžak ili Sandžak Smederevo. Iako je nakon osvajanja Beograda 1521. godine sjedište sandžaka premješteno iz Smedereva u Beograd, ovaj sandžak je i dalje i narednih trista godina nazivan Smederevski sandžak.
Naziv Beogradski pašaluk je i terminološki i historijski neispravan. Prvo, jer nije bio Beogradski već Smederevski, i drugo ova teritorija nije nikada imala status pašaluka, već za svo vriijeme postojanja je bila niža administrativno-teritorijana jedinica od pašaluka, odnosno sandžak. Doduše od kraja XVII vijeka i upravitelji sandžaka nemaju više titulu begova (sandžakbegova) već paša sa dva tuga (dva konjska repa na bajraku), ali i tada upravitelji pašaluka ili beglerbegluka imaju titulu paša sa tri tuga, što ukazuje na njihov veći rang u hijerarhiji.
Prema tome, bivšu teritoriju srpske Despotovine, treba i u naučnoj literaturi i u udžbenicima nazivati tačnim historijskim nazivom Smederevski sandžak, a ne pogrešnim i netačnim Beogradski pašaluk.
Zanimljivo je da je Bosna jedna od rijetkih teritorija za koju su Osmanlije zadržale zemaljski naziv nakon osvajanja. Osvojenu teritoriju Kraljevine Bosne Osmanlije su 1463. godine nazvale Bosanski sandžak, a kada je prerasla od 1580. godine u pašaluk – Bosanski pašaluk. Dakle nisu ovdje sandžak i pašaluk nazivali po njihovom glavnom gradu, već po zemlji Bosni.
Samo da se podsjetimo da je i naš Sandžak u doba osmanske vladavine nazivan po glavnom gradu sandžaka Novopazarski sandžak. Čak i kada je Novi Pazar prestao da bude glavni grad Sandžaka od 1852. godine i tu ulogu do 1912. godine preuzela Sjenica, Porta je i dalje ovu administrativno-teritorijalnu oblast nazivala Novopazarski sandžak.
Dakle, u naučnim radovima i udžbenicima, ako želimo da učenike i javno mnjenje učimo historiskoj istini o Srbiji pod osmanskom vlašću, onda se mora koristiti tačni naziv Smederevski sandžak.
Drugo, zašto se muslimansko stanovništvo koje je živjelo u Smederevskom sandžaku uporno naziva pogrešnim i netačnim imenom Turci. U Smederevskom sandžaku je živjelo vrlo malo pravih Turaka. To su uglavnom bila vojna lica i lica angažirana u administraciji. Muslimani iz ovog sandžaka su najvećim dijelom bili Bošnjaci, i djelimično Albanci muslimani i Romi muslimani. Čak i četvorica dahija: Kučuk Alija, Mehmed-aga Fočić, Aganlija i Mula Jusuf su bili Bošnjaci. Mula Jusuf Klimenta je bio rodom iz Novog Pazara. Naravno, ne opravdavam neke njihove nasilničke postupke koji su doveli do Bune na dahije i Prvog srpskog ustanka, čije posljedice su na kraju bile najpogubnije po Bošnjake iz Smederevskog sandžaka.
Jasno mi je da ukoliko ubijeno i prognano muslimansko stanovništvo predstaviš kao Turke, da je to onda lakše predstaviti kao obračun sa okupatorom. Ali ako priznaš da je to domicilno, najvećim dijelom bošnjačko i djelimično albansko stanovništvo, što je prava istina, onda nemaš nikakav opravdan alibi za to što si učinio. Ali bez obzira na to, moramo konačno da se suočimo sa realnim historijskim činjenicama, jer sučeljavanje sa istinom će jedino pomoći prevazilaženju nagomilanih frustracija koje potječu iz prošlosti i lakši iskorak u pravcu budućnosti.
Piše Esad Rahić
