Novi Pazar: Pokolj bošnjačkih civila od strane Karađorđevih ustanika kod Devlet-hanum džamije

Piše: Esad Rahić

Pri osvajanju dijela novopazarske varoši od strane srpskih ustanika kojima je komandovao lično Karađorđe dogodio se veliki i stravičan pokolj civilnog življa kako u samoj Devlet-hanum džamiji (kasnije poznatijoj kao Krnja ili Batal džamija), tako i u njenom haremu i bližoj okolini.

Naime, onaj dio novopazarskih Bošnjaka iz ovog dijela grada koji nije uspio da se blagovremeno domogne novopazarske tvrđave, iako ih je dijelilo svega nekoliko stotina metara od nje, pošto su im ustanici bili za petama, pokušali su da nađu utočište i mjesto spasa u ovoj džamiji i njenom haremu (dvorištu).

U pitanju je džamija koja je porušena od Vakufskog odbora Novi Pazar po naređenju Odeljenja za društvene službe Narodnog odbora opštine Novi Pazar 1962. godine, kao navodno “dotrajali objekat”, a koja se nalazila preko puta današnjeg novopazarskog zatvora u Ulici Oslobođenja (nekadašnji Hućumetski ili Rizabegov sokak), i to u dijelu ulice  poznatom kod naroda pod nazivom Kanli (Krvavi)  sokak ili sokače.

Danas postoji očuvan jedan dio zidova ove džamije.

Ustanici su opkolili zatečeno bespomoćno bošnjačko civilno stanovništvo, među kojima je bilo najviše žena, djece i staraca u samoj džamiji, njenom haremu i bližoj okolini, a onda je uz vrisku i zapomaganje počeo njihov pokolj.

Novopazarskim nebom tog dana su se prolamali stravični i užasni krici i bolni vrisak Bošnjaka koje su ustanici masovno i bezdušno klali.

Prema sačuvanom predanju, potoci krvi su tekli malim sokakom koji ide  danas pored zgrade novopazarskog zatvora u pravcu sadašnje Prvomajske ulice (nekadašnje Stambol džade, kojoj treba obavezno vratiti stari naziv).

Narod je ovu malu ulicu nazvao Kanli sokače (Krvavo sokače) jer su potoci ljudske krvi tekli tog dana ovim sokakom.

Branitelji tvrđave i izbjegli Novopazarci u tvrđavi su bespomoćno sa zidina tvrđave gledali monstruozna događanja i masakar koji se zbivao na nekoliko stotina metara od njih i slušali srceparajuća zapomaganja i vrisku djece, žena, staraca i ljudi koji su nemilosrdno klani pred njihovim očima.

Naravno nakon ovog događaja nikom u novopazarskoj tvrđavi i još uvijek nezauzetom dijelu Novog Pazara nije više bilo ni na kraj pameti da preda tvrđavu i slobodni dio grada  ustanicima. Od tog trenutka novopazarska tvrđava je postala sandžačka Masada.

Kapitulacija novopazarske tvrđave imala bi katastrofalne posljedice: Bosna bi bila odsječena od  Osmanskog carstva i po svoj prilici  desio bi se pad osmanske vlasti sve do granica  Prizrenskog sandžaka, pošto od Novog Pazara do Prizrena nije bilo utvrđenog osmanskog grada, a s druge strane došlo bi do ostvarivanja neposredne veze između Srbije i Crne Gore.

Ustanici su uspjeli da zauzmu  dio grada do tvrđave  i do rijeke Raške. Cijeli dio Novog Pazara koji su ustanici zauzeli bio je u vatri i plamenu, jer su ustanici palili sve kuće i druge  objekte na koje su naišli. S druge strane rijeke Raške Novopazarci su se zabarakadirali u svojim avlijama i kućama, pucali na ustanike i pružali herojski otpor. Niko više nije pomišljao na predaju.

Čak su Novopazarci uspjeli da rane Karađorđa, što su krili ustanici, a o čemu nas obavještavaju austrijski zemunski arhivi. U jednom austrijskom izvještaju od 29. juna 1809. godine piše: “Tumač Teodata, koji se vratio iz Beograda, izveštava da je od verodostojnih ljudi doznao da su Turci opet potisli Srbijance iz Novog Pazara, i to s velikim gubitkom. Sam Karađorđe da je sigurno ranjen, ali da se i jedno i drugo vrlo strogo krije”’.  Ovo je bio Karađorđev najveći lični poraz u toku Prvog srpskog ustanka i jedini ratni događaj u periodu od 1804. do 1813. godine u kojem je on ranjen.

Odbrana Novog Pazara i bitka na Čegru iste godine, su označile prekretnicu u Prvom srpskom ustanku i početak propasti Prvog srpskog ustanka.

Još su bila svježa Karađorđeva sjećanja šta su mu priredili Novopazarci u bici za Karanovac (današnje Kraljevo) 1805. godine. Oružani odred od 700 Novopazaraca    došao je da pomogne karanovačkim muslimanima i zajedno su branili karanovačko utvrđenje.

Ustanici predvođeni Karađorđem su samouvjereno krenuli u juriš na karanovačko utvrđenje. Branitelji, čiji okosnicu je činio novopazarski vojni odred, su ne samo pružili junački otpor, već su Karađorđa i ustanike uz velike gubitke natjerali na panično povlačenje. Uslijedilo je anarhično povlačenje Karađorđa i ustaničke vojske koje je bilo ustvari panično bježanje. Preplašenom Karađorđu izbezumlljenom od straha pri paničnom bježanju ispalo je iz ruku i lično naoružanje, tzv. šešana (vrsta duge puške) koja je pala u ruke braniteljima Karanovca, što je bilo veliko poniženje i sramota za vođu Prvog srpskog ustanka i za sve ustanike.

Karanovački muslimani uz pomoć novopazaraca bili su na najboljem putu da odbrane ovo mjesto, ali uslijed nedostatka informacija o pravom stanju na karanovačkom frontu, novopazarski muselim Kurd Mehmed-paša Ferhatagić donosi katstrofalno pogrešnu odluku o povlačenju novopauzarskog vojnog odreda iz Karanovca, jer su ga ustanici ubjedili da ne treba da se miješa u poslove Smederevskog sandžaka, jer oni nemaju nikakve zle namjere prema Novopazarskom sandžaku. Tako je ustanicima od tada bila širom otovorena mogućnost da od Karanovca dolinom ibra kad-tad napadnu Novi Pazar što se 1809. godine i ostvarilo.

Današnji očuvani dijelovi zidova Devlet-hanum  džamije svojevrsni su novopazarski Zid plača koji podsjeća na strahovit zločin Karađorđa i njegovih ustanika prilikom napada na Novi Pazar.

U Novom Pazaru nema ulice Kurd Mehmed-paše Ferhatagića, novopazarskog muselima i kapetana novoparzarske tvrđave i Numan-paše Mahmutbegovića – sandžakbega Pećkog sandžaka,  koji je se sa dijelom vojske koji mu je pretekao nakon bitke na Suhodolu došao do Novog Pazara i pridružio se posadi novopazarske tvrđave koji su odbranili Novi Pazar od potpunog uništenja i grada i bošnjačkog  stanovništva, ali zato ima Karađorđeva ulica pod čijom komandom je popaljeno pola grada i pobijen  veliki broj novopazarskih Bošnjaka.

Allahu Uzvišeni, mi nismo normalni.