Glavni ulaz u Gornji grad danas predstavlјa kapija sa Sahat kulom. Kula sa satom bila je prepoznatlјiv detalј u muslimanskim čaršijama, dok se u tvrđavama javlјala sasvim rijetko, tako da se ova beogradska kula po tome može smatrati neuobičajenim primjerkom.
Kula se izdiže iznad kapije, a kapija je upravo po ovoj kuli dobila naziv. Spada u najznačijnija i najočuvanija znamenja Gornjeg grada.
Sahat kapija je izgrađena krajem XVII veka (u periodu između 1688. i 1690. godine) u okviru popravke oštećenog jugoistočnog bedema, od strane venecijanskog graditelja Andrea Kornara. Prije XIX vijeka kapija je nazivana Kornarevom kapijom, ali je kasnije dobila ime po kuli koja je izgradjena iznad nje. Interesantno je da je Andrea Kornaro radio na izgradnji tvrđave u periodu dvije vlasti, jer je unajmljen u vrijeme austrijske okupacije 1688. do 1690. godine, da bi poslije toga prebjegao Osmanlijama koji su preoteli tvrđavu i nastavio radove pod njihovom vlasti i u sljedećoj deceniji. Ona je sa unutrašnjom Stambol kapijom povezana mostom, i to drvenim, kako bi se u slučaju napada mogao spaliti.
U sklopu Sahat kapije nalaze se i kazamati, koji su tada smeštali stražare, oružje i drugi vojni materijal. Danas je dom Galerije beogradske tvrdjave.
O Sahat-kuli
Gradnja je počela 1740. godine za vrijeme austrougarske uprave pod vođstvom venecijanskog graditelja Andrea Kornara, a dovršena 1789. godine, tada već pod osmanskom vlašću ali sa istim graditeljem. Osmougaona barokna kula ima sat po kome su i kapija i kula dobile ime. I kula i kapija naslanjaju se na srednjovjekovni zid Gornjeg grada.
Beogradska Sahat kula visoka je 27,5 metara. Na planovima iz poslednje decenije 18. vijeka opisana je kao „kula sa satom pod kojom je jedna stražaraˮ i „visoka kula sa kupolom koja je prekrivena limom na njemački načinˮ.
Obnova kule
U prvim decenijama 19. vijeka kula je bila u ruševnom stanju pa je oko 1840. godine bila temeljno obnovljena. Tokom poslednjih godina osmanske vladavine uz Sahat kapiju prizidano je jedno prizemno zdanje u kome se nalazila kantina oficira osmanskog garnizona.
Današnji časovnik (osposobljen 2003. godine) je izrađen početkom 20. vijeka u zvonolivnici Pantelić iz Zemuna. No iako je prvobitni Pantelićev mehanizam obnovljen i osposobljen, ipak je ugrađen mikroračunarski kontrolisan sistem sa elektromotorima, senzorima i elektromagnetima koji otkucava na četvrt sata dok se stari mehanizam čuva.
Ranije kule
Na drvorezu Volfganga Resa iz vremena kada su Osmanlije osvojile Beograd 1521-22. je prikazana palata na sjevernom bedemu Gornjeg grada, istočno od zamka, sa sahat kulom okrenutom ga Donjem gradu.
Poznati osmanski putopisac iz 17. vijeka Evlija Čelebija zabilježio je da se zvuk zvona Sahat kule čuje iz dalјine čak i kada se putnik nalazi na čitav dan hoda preko Save.
Šta je za Osmanlije značilo ovo visoko zdanje?
Nјen položaj nad glavnim ulazom u Gornji grad bio je u suprotnosti sa karakterom tvrđavske arhitekture ili, bolјe rečeno, predstavlјao je njenu negaciju. Bila je to idealna meta za opsadnu artilјeriju, a samim tim i slaba tačka odbrane. Zanimlјivo je pitanje, koje bi trebalo posebno razmatrati, šta je za Osmanlije značilo ovo visoko zdanje primjereno središtima čaršija orijentalnih šehera. Možda je to bila težnja ka isticanju prestiža jednog carstva čija se slava gasila.
Sahat kula je jedan od malobrojnih objekata na Beogradskoj tvrđavi koji nije pretrpeo značajnija oštećenja, te i danas čuva sva autentična arhitektonska i stilska obilježja.
Esad Rahic
