Joakim Vujic u svom “Putesestviju” navodi da je u Uzicu 1826.godine bilo 1200 muslimaskih kuca, 20 dzamija i 80 srpskih kuca, dok je engleski putopisac
Andreja Arcibalda Patona navodi da je Uzice 1834.godine imalo 3.500 muslimanskih i 600 srpskih kuca, dok
Vladimir Karic pise da je u Uzicu 1844.godine bilo 3697 Turaka, (citaj muslimana) I samo 707 Srba.
Iseljenje muslimanskog stanovnista sa ovih prostora zakljuceno je 1876.godine, a iz jugoistocne Srbije 1882.godine.
Muslimani Srbije mogli su ostati na svojim ognjistima, zadrzati sva svija dobra, ali samo pod sledecim uslovima:
-da se vrate veri pradedovskoj, a ako to nece onda mogu
-da budu Srbi islamske vere, a ako i to nece,
-onda moraju da da se pisu u vode kao Cigani, a ako i to nece
-onda moraju da se isle iz Srbije.
Masa se odlucila na iseljavanje, a jedan broj je radije prihvatio da budu Cigani, nego da se vrate “veri pradedovskoj”, ili da “budu Srbi islamske vere”, pa smo u pocetku imali, a mozda i danas imamo “ciganske male” ili mahame u:Beogradu, Uzicu, Sapcu, Loznici itd.
Izgonom muslimana iz Beogradskog pasaluka ostalo je, bolje receno oduzeto je 5 miliona hektara obrdive zemlje koja je podijeljena doseljenim Srbima , zatim 100.000 gradjevinskih objekata (kuca znatskih radnji i slicno). Unisteno je, poruseno je 600 vjerskih objekata i opljackano oko 300.000 grla stoke, itd.
Mnogi strain izvjestaci pisali su “da je malo koji narod u svijetu imao tako tragicnu sudbinu kao muslimani Srbije. Oni su poput Hazara, nestali sa cjelokupnom bastinom, sa svim onim sto su imali, kao da nikad nisu ni postojali. Nastalo je je frontalno unistavanje svega onoga sto je podsjecalo na islam i Turke”.
PROTJERIVANJE MUSLIMANA IZ KNEŽEVINE SRBIJE!
(UŽICE)
Bivši sandžaci i pašaluci koji čine današnju Srbiju, bili su u sastavu osmanske carevine 475.godina. Tada je u gradovima većina stanovništva bilo muslimansko, a na selima pravoslavno.
Vlasnik ogromnog posjeda s desne strane rijeke Drine, u podnožju planine Tare, bio je Bajazit beg, zvani Baja i po njegovom nadimku naselje je nazvano Bajina Bašta.
To malo naselje grlila su plodna polja, bašte, voćnjaci i ribnjaci. Vlasnik svih tih dobara bio je Bajazit Baja. Na njivama su radili kmetovi koji su uzgajali žitarice, voće i povrće i u jesen Baji davali trećinu.
Beg Baja je bio vlasnik i posjeda na planini Tari, današnjih Zaovina i zaselaka, Mitrovca i okoline. Tamo je imao veliko blago, ovce, koze, krave i konje. Zanimljivo je spomenuti da je Baja dao izgraditi mljekovod dužine 16 kilometara, sa Tare do Bajine Bašte.
Bile su to keramične cijevi obložene dobro pečenom i nepropustljivom glinom u koje bi kmetovi svakoga jutra i večeri poslije muže sipali tek pomuženo mlijeko, koje bi se kroz cijevi slijevalo do Bajine Bašte.
To je trajalo sve do proljeća 1876.godine, kada počinje muslimanska tragedija u tom dijelu osmanske carevine.
Tome je doprinijela i Međunarodna konferencija održana 1862.godine u Kanlidži kod Istanbula, gdje su francuska i ruska vlada napravile Sporazum s Turcima o zajedničkom istupanju u korist Srbije.
Tim ugovorom je bilo propisano da se muslimani imaju “iseliti što je moguce brže” iz Srbije.
Odštetu za njihovu pokretnu i nepokretnu imovinu od 9 miliona groša Srbija je trebala isplatiti Turskoj. Tako su se muslimani pod pritiskom počeli iseljavati, prvo prema Nišu i okolini, a kasnije prema Albaniji, Makedoniji, Bugarskoj i Turskoj.
Muslimani Užica i okoline, Šapca i Loznice, uglavnom su izbjegli u Istočnu Bosnu. Da bi se muslimani čim prije iselili iz Užica i okoline, srpske novofromirane vlasti su organizovale podmetanje požara u gradu Užicu, da se muslimani čim prije isele.
Prema zapisima Miladina Radovića “najveći deo varoši prekrio je pepeo požara, zatrpane su i pogažene stare drvene česme na lule, nestalo je vrtova i voćnjaka. Platane i jablanove opalio je požar. Pusta i otvorena zjapila je velelepna Šehova džamija.
Niko ne misli na turbeta, nišane i druge svetinje, niti se više svet okuplja na Musali, nekad punoj zelenila u najlepšem kraju Užica.”
Kasnije je srušena i nagorjela Šehova džamija, ali je u narodu ostalo vjerovanje da će onaj koji je to srušio ostati proklet.
Džamiju je srušio Ilija Jokanović, trgovac i kafedžija. Iza njega je ostao sin koji se oženio ženom koja je ubrzo oboljela, pa tako nije imao poroda.
Bolesna žena je u teškom psihičkom rastrojstvu vikala na sav glas i pozivala, “dođite muslimani i uzmite što je vaše, dođite i uzmite što je vaše”.
Odlazak iz Užica prema kazivanju istog autora bio je tužan i bolan. Kolona prognanika bila je tako velika, da joj je čelo bilo na Kadinjači, a začelje se još formiralo u samom Užicu.
Nakon 150.godina od toga događaja, današnje muslimansko začelje se nalazi na Kozjoj Ćupriji nadomak Sarajeva. Samo je pitanje, do kada?
Prof. Habib Mandžić
