Dvije srpske princeze su bile u haremu osmanskih sultana i imale status sultanija.
Najprije je to bila princeza Olivera Lazarević (1373-umrla nakon 1444), inače najmlađa ćerka gospodara Moravske Srbije kneza Lazara Hrebeljanovića (1329-1389), a potom unuka Oliverine sestre Mare koja je bila udata za Vuka Brankovića, koja se također zvala Mara (1416-1487), ćerka srpskog despota Đurđa Brankovića (1427-1456).
Obje princeze su živjele u vrlo burnom historijskom periodu, kada su njihove bračne veze sa osmanskim sultanima bile od ogromne diplomatke i političke važnosti za opstanak sultanima vazalne srpske države.
To su bili čisto brakovi iz političkog interesa, koji su što se tiče emotivnog ishoda dali potpuno suprotne rezultate.
Oliverin brak sa sultanom Bajazidom I Ilderimom (1389-1402) godine je započeo kao politički brak, ali se pretvorio u strasnu ljubavnu romansu, dok je Marin brak sa sultanom Muratom II (1431-1451) do kraja ostao formalan i čisto politički brak, bez ikakvih emotivnih i ljubavnih veza i tjelesnih kontakata između sultana i srpske princeze.
Olivera se iz Kruševca 1391. uputila u Jedrene – evropsku prijestonicu Osmanlija. Sestru su pratili mladi knez Stefan koji će kasnije postati despot i mlađi brat Vuk, kojima je to bilo prvo putovanje na poklonjenje novom vrhovnom gospodaru Srbije.
Prema predanju, srpski narod im je ceo put zasuo ružama.
Sultan Bajazit, tada je već imao tri žene, kadune, koje su mu podarile šestoro djece, četiri sina i dvije kćeri.
Olivera je u haremu zatekla i druge plemkinje, kako osmanskog, tako grčkog i francuskog porijekla.
Princeza Olivera nije završila kao beznačajna konkubina Bajazita, koji je zbog žestoke naravi nazvan Jildrim-Munja. Lijepa, učena i gospodstvena “kaurka” kojoj je sultan dozvolio da ostane u kršćanskoj vjeri, osvojila je srce sultana od koga su svi drhtali.
Olivera je postala jedna od četiri sultanove zakonite žene – kaduna, odnosno žena sa kojom je sklopio šerijatski brak.
Svjedočanstva osmanskih hroničara puna su jeda na Oliveru, koja je brzo postala najvoljenija žena od četiri kadune. Zapisali su da se sultan zbog nje ponašao kao “nevjernik”, pio je vino i pokazivao neuobičajenu blagost prema njenom bratu, knezu Stefanu i Srbiji, jer je praktično jedina zadržala status države na Balkanu, makar i vazalne.
Između Olivere i sultana se rodila snažna emotivna veza.
Zahvaljujući njenom velikom utjecaju na Bajazita, ali i Bajazitovom velikom poštovanju prema kneginji Milici i Stefanu, Srbija je u to vrijeme imala mnogo povoljniji položaj nego druge balkanske vazalne države.
U osmanskoj „Hronici”, Ašik-paše Zade, napisanoj oko 1484. godine, Oliveru zovu „Srpkinja devojka” ili „Ćaurka devojka” koja je ljepotom i strpljivošću zaludjela sultana Bajazita. Kao pravovjerni musliman i derviš, Ašik-paša je zamjerio osmanskom sultanu što se odao alkoholu, navodno pod utjecajem nove žene.
Ali jedino što se sa sigurnošću može pretpostaviti jeste da je utjecaj mlade sultanije bio veći nego što je to bilo dozvoljeno ijednoj ženi prije nje. Olivera i Bajazit bili su u braku punih dvanaest godina
Samo je Oliverin utjecaj na Bajazita održavao u životu Srbiju i Stefana, koji je uz pomoć majke i sestre sazrijevao u sposobnog vojskovođu i državnika, što nije moglo da promakne Osmanlijama. Sultanovom okruženju nije se nimalo dopadalo što jedan “kaur”, vazal, stvara vojsku i državu. Olivera je uspješno ometala mnoge smrtonosne spletke protiv svog brata Stefana i obavještavala ga o stanju na osmanskom dvoru.
Prava sablazan za istočnjake bilo je to što je Bajazit vodio Oliveru sa sobom u vojne pohode, smatrajući njeno nenamjetljivo znanje i savjete dragocjenim.
Mongolska invazija pod vođstvom kana Tamerlana bila je sudbonosna za Bajazita, Oliveru i Stefana. U bitku kod Angore, današnje Ankare, srpski knez je kao vazal doveo, kako su zabilježili hroničari, oko 5.000 srpskih oklopnika koji su se hrabro i uporno borili na strani Osmanlija.
Tamerlan je zarobio Bajazita i Oliveru, kojoj je naredio da mu služi vino pred Bajazitom, što je bilo veliko poniženje za sultana.
Neki historičari navode da se sultan 8. marta 1403. godine zbog poniženja ubio ispivši otrov skriven u prstenu. Osmansko carstvo time je obezglavljeno i raspalo se.
Olivera je oslobođena iz zatočeništva tokom 1403. zahvaljujući poslanstvu koje je njen brat Stefan Lazarević poslao Tamerlanu.
Tamerlan je omogućio Oliveri da se mirno vrati kući, oslobodivši čak i srpske zarobljenike. U Konstantinopolju je Stefan od bizantijskog cara dobio titulu despota.
Poslije 12 godina od napuštanja Srbije, Olivera se s bratom vratila u otadžbinu, gdje se zamonašila i ostala savjetnik i oslonac Stefanu do kraja njegovog života. Veliki historičar Stojan Novaković smatrao je da je Olivera Lazarević imala ključnu ulogu u održanju srpske države u najtežim vremenima.
PRINCEZA MARA BRANKOVIĆ I SULTAN MURAT II
Mara Branković, lijepa ćerka despota Đurađa bila je, poslije Olivere, druga srpska princeza koju su udali za osmanskog sultana. Za razliku od Olivere, Mara nije imala preveliki utjecaj na svog muža.
Mara, ćerka despota Đurađa Brankovića i unuka Vuka Brankovića, rođena je 1418. u Vučitrnu, a još kao djevojka završila je na osmanskom dvoru, u haremu Murata II, kao druga žena osmanskog sultana.
Narodna pjesma bilježi da je u djetinjstvu bolovala od teške bolesti, koju je preživjela. Narodni pjesnik bilježi i da je Mara bila jako lijepa, da “ljepše nema u svih sedam vlaških kraljevina i svoj butun turskoj carevini”.
Despot Đurađ, po dolasku na prijesto Srbije, dogovara sa suprugom Jerinom da Maru, kako bi zaštitili interese zemlje, udaju za osmanskog sultana Murata II. Mir sklopljen sa Muratom II imao je teže uslove nego onaj sklopljen poslije Kosovske bitke. Danak Osmanlijama bio je daleko veći, a država daleko manja. Murat je dozvolio je Đurađu da, kako je ostao i bez Kruševca i Beograda, sazida novu prijestonicu Smederevo.
Jedan od uslova za sklapanje novog mira s Osmanlijama, bio je i udaja Đurđeve kćeri Mare za sultana Murata II i njen odlazak u harem.
Đurađ i Jerina morali su da sakupe ogroman miraz – 600.000 dukata, što je bilo više od desetogodišnjeg danka koji je Đurađ od 1428. godine plaćao Osmanlijama.
Vjenčali su se 1436. i Mara je bila druga i posljednja vjenčana žena Murata drugog, koji je ranije oženio Halimu.
Sultan je, prema procjenama, bio 13 do 16 godina stariji od Mare. Kada su se vjenčali imao je 32, a Mara između 16 i 19 godina. Ipak, za razliku od Olivere, Mara nije imala sreće u braku sa osmanskim gospodarom, prije svega zato jer je sultan bio biseksualac, i kao takav je imao seksualne kontakte sa ženama samo toliko koliko je bilo neophodno da ostavi potomstvo
Mara, tako, nije poput Olivere mogla da učini mnogo toga za Srbiju, jer nije imala isti status na osmanskom dvoru kao njena starija rođaka.
Mara je, kao i njena baba – tetka Olivera zahvaljujući osmanskoj vjerskoj toleranciji ostala u kršćanskoj vjeri.
Ono što je veoma interesantno jeste istraživanje mladog bizantologa iz Beča, Mihaila Popovića koji je pisao doktorsku disertaciju na temu Mare Branković. Popović je detaljno proučavao izvore i upoređivao hronike, da bi u svojoj knjizi dokazao da između Mare Branković i sultana Murata nije bilo nikakve fizičke veze kao između muža i žene. Ona je u harem došla pod ugovorom, kao dinastička žena, dobila je svoju pratnju i živjela sasvim izdvojeno.
To što se nije ostvarila kao majka, vratilo joj se, međutim, kroz veliko uvažavanje i poštovanje Muratovog nasljednika, Mehmeda II Osvajača – Mara je bila i neka vrsta dadilje i učiteljice princu Mehmedu, jer je njeno obrazovanje bilo daleko veće nego obrazovanje njegove majke – robinje. Zato ne čudi pisanje Karlovačkog rodoslova da Maru “car Mehmed ljubljaše i poštovaše kao rođenu majku.” Poslije Muratove smrti, 1451. godine Mehmed pušta svoju maćehu da se vrati u Srbiju, darujući je njenim mirazom, oblastima Toplica i Dubočica.
Mogla je Mara da postane bizantijska carica, ali je odbila bračnu ponudu Konstantina XI Paleologa, koji je bio udovac bez djece. Ona je odbila prosce rekavši da se zaklela da se više neće udavati.
Do kraja života podržavala je vezivanje Srpske despotovine za Osmansko carstvo i bila je u Srbiji vođa osmanofiske struje.
Osim što se pojavlјuje kao junakinja nekoliko historijskih romana i studija, Mara Branković se pojavlјuje i kao lik u turskoj historijskoj seriji o Mehmedu Osvajaču pod naslovom Mehmed Bir Cihan Fatihi koja je emitovana 2018. godine.
Koliki je njen utjecaj bio na osmanskom dvoru vidi se iz toga što je njena želјa bila presudna prilikom izbora nekolicine Carigradskih patrijarha.
DA LI JE SLUČAJNO ŠTO OBJE SRPSKE PRINCEZE NISU RODILE SULTANIMA DJECU?
Niti Olivera niti Mara nisu rodile sultanima djecu.
Zašto se to dogodilo?
Osmanskim sultanima je bilo važno da za žene tj. sultanije imaju ćerke poznatih i utjecajnih dinastija.
Ali su izbjegavali da sa njima imaju potomke, upravo iz razloga da ne bi se time upleli direktno i krvno i te dinastiju, u ovom slučaju dinastije Lazarević i Branković, u svoje državničke poslove i sukobe oko prijestola među nasljednicima nakon smrti sultana.
Sultanova djeca koje rode robinje iz harema neplemenitog porijekla nisu preko svojih beznačajnih porodica mogle da imaju nikakav utjecaj na ovako važna državna pitanja.
Za rađanje djece, odnosno prijestolonasljednika služile su robinje.
Esad Rahić
