Gradac je malo selo na Gornjoj Pešteri, koje administrativno i katastarski pripada općini Tutin. Danas ga čine svega 17 domaćinstava koja stalno žive u ovom selu.
Teritorijalno je u samom srcu Gornje Pešteri te je s pravom prvi džemat i prva džamija sagrađena baš u Gradcu.
U samom naselju Gradac, inače, postoje ostaci starog utvrđenja za koje se vjeruje da su ga podigli još Iliri.
Arheološki nalazi sa ovog lokaliteta, ostaci srednjovjekovnih nekropola i stećaka, upućuju i na postojanje bogumilskih naseobina na ovom području, koje je od davnina poznato po velikim nalazištima krečnjaka.
U seoskom groblju neposredno pokraj džamije nalaze se mezari i nišani još iz perioda boravka osmanske vlasti na ovim prostorima, što potvrđuje činjenicu da su se na prostoru Gradca kroz povijest mijenjale različite kulture.
Prva podignuta džamija u tutinskon kraju je ona koja je izgrađema u selu Gradac 1764. godine.
Od 1933. do 1937. godine temeljito je adaptirana. Ovaj put je izrađena od klesanog kamena. Džamija ima dimenzije 9×11 metara.
Prema sačuvanim predanjima prvu, drvenu džamiju skromnih dimenzija sagradilo bratstvo Hadžića iz sela Naboje. To je bila želja jednog od imućnijih ljudi iz ove porodice te su na njegovo insistiranje džamiju počeli graditi njegovi sinovi.
Govori se da je po njegovom nagovoru džamija izgrađena baš u selu Gradac, budući da se ono nalazi u središnjem dijelu Gornje Pešteri.
Ova legenda govori o mudrosti naših starih dobrih djedova i iskrenosti njihovih namjera. Ovaj plemeniti čovjek nije htio džamiju sagraditi u svom selu, jer je razmišljao o potrebama i udaljenosti ostalih mještana i vjernika.
Prvobitna džamija imala je malo drveno munare, koje je kasnije sa izgradnjom nove kamene džamije zamijenjeno drugim kamenim munaretom.
Novu kamenu džamiju, gradili su Dibrani, čuveni zidari koji su gradili i mnogobrojne kule u vrijeme osmanske vlasti na ovim prostorima, a njihove kvalitete i majstorske sposobnosti najbolje potvrđuje upravo džamija u Gradcu, koja opstoji toliko godina.
Arhitektura i specifičnost ove džamije može se primijetiti pri prvom susretu sa njom.
Kada su 2009. godine renovirali patose džamije, otkrili su tajnu starih majstora. Zidovi džamije su široki skoro jedan metar, a temelji su u dubinu zemlje uzidani takođe jedan metar.
Drugo kameno munare sagrađeno je 1964. ili 1965. godine, a zidao ga je majstor i džematlija iz sela Braćak, Aćif Ćosović.
Pošto je ovo kameno munare bilo vrlo nisko (šerefe mu se ravnalo sa vrhom krova džamije), 1981. godine srušeno je te je poznati majstor iz sela Ruđa, Avdulah Redžepović, sagradio treće munare izidano od blokova i cigala koje je se i danas ponosito odupire pešterskim vjetrovima.
Džamija je još nekoliko puta renovirana.
Zahvaljujući zalaganju rahmetli Aćifa Hodžića iz Gradca, renoviran je krov na džamiji 2004. godine, a midžo Aćif će ostati u sjećanju po velikoj brizi i zalaganju za džemat i džamiju koju je iskazivao sve do svoje smrti.
Džamija sa četvorovodnim krovom . Prateći object džamije je abdesthana. Osim redovnih namaza u njoj se klanjaju Džuma I teravije Na džamiji nema nikakav tarih (natpis).
Džamija je temeljito renovirana i 2009. godine, kada su u potpunosti urađeni izolacija i novi patosi te djelimično renoviran interijer.
Na posljetku, 2014. godine, zamijenjena je stara drvena stolarija novom savremenom stolarijom u boji drveta.
Džamija u Gradcu je bila zadugo jedina u okolini, pored džamije u selu Ugao, za koju se pouzdano zna da je još ranije izgrađena od gračanske džamije.
Budući da džamija u selu Ugao teritorijalno pripada Medžlisu IZ-e Sjenica, džamija u selu Gradac s pravom nosi „titulu“ najstarije džamije u Tutinskom medžlisu.
Piše Esad Rahić
