Tradicija i običaji Sandžaka: Kanađiđe – djevojačka večer
Dan prije dolaska svatova po djevojku, uobičajeno u srijedu, u njenoj kući veče se obilježava obredom zvanim krna, poznatijim kao kanađiđe, kojem prisustvuju njene prijateljice, komšinice i rođakinje.
U moje vrijeme, većina brakova sklapana je uz roditeljski blagoslov, a one djevojke koje su “pobjegle” dobijale su taj blagoslov naknadno, obično nakon sklapanja mira ili najkasnije do rođenja prvog djeteta. Roditelji, iako bi tvrdili suprotno svojom “krk jemin” kletvom – najstrožijom zakletvom da neće prihvatiti odbjeglu kćerku, obično bi popustili. Posrednici u mirenju, ugledni stariji ljudi poznati kao “Muslihuni”, smatrani su autoritetima čiji dolazak kod roditelja mlade nije smio završiti neuspjehom.
Kod “bjegunaca”, odnosno djevojaka koje bi se udale bez roditeljskog pristanka, cure su bile vješte u izmicanju nadzora. Često su bježale kad su u kući tokom sijela bili gosti i kada je pažnja domaćina bila oslabljena. Ako je dvorište bilo ispred sobe gdje se održavalo sijelo, cure bi iskakale kroz prozor na drugoj strani kuće, noseći sa sobom najnužniju odjeću. Malo dalje od kuće, u sokaku, čekali bi ih tajno svatovi, okruženi znatiželjnim djecom i ženama iz mahale. Ponekad bi se šaptalo: “Koja li nam djevojka noćas bježi?”
Kada bi djevojka zadihana uskočila u automobil, a svatovi zatrubili sirenama, u njenoj bi kući, čuvši sirene, gosti na trenutak prekinuli razgovor: “E, čiju li to djevojku ukradoše i kome li noćas bez roditeljskog pristanka odlomiše vrat?”
Ako je djevojka “pobjegla”, kanađiđe se obavljalo dan prije svadbe u kući mladoženje.
Kada bi se djevojka udavala uz prećutni pristanak roditelja, otac budućeg mladoženje i bližnji rođaci unaprijed bi dogovorili “Prosidbu” kako bi se poštivali formalni običaji. Tokom pregovora, gostima bi se poslužila samo kava dok se ne bi izjasnila djevojka. Tek nakon njenog pristanka i odobrenja njenog oca, posluživalo bi se piće zvano đulsija, a na stol se ostavljao novac za pripremu djevojačke spreme.
Djevojka bi darivala mladoženji boščaluk (košulju, kasnije i kravatu), donje rublje, maramicu, čarape, sve upakovano u vezeni bošče. U ranijim vremenima, momci su također dobijali čevre, vezeno svilom ili srmom. Svaki prosac dobijao bi košulju, a svekru posebno košulju i veliki peškir-paštemalj.
Djevojačka spremu iz sehare prala bi se, štirkala, peglala i pakovala u bošče, kasnije uvijene u providni celofan ukrašen mašnom. Prije nekoliko desetljeća, djevojke su u spremu nosile tkani ćilim, sedžade, pervaze, jan, staze, dušeke punjene vunom, ručno sašivene vunjene jorgane, jastuke, jastučiće, čerge, te razne vezenine (bijeli vez, šareni vez, pokrstica, toledo vez, vez sa srmom, heklane garniture), kao i razne haljine i kućne potrepštine.
U večeri kanađiđa, za razliku od momačke kuće gdje se svirala harmonika, u djevojačkoj kući nije bilo muzike. Djevojci bi donosili “sepet” – svekrvinu opremu u novim koferima ili sehari: nakit, kolan od srme, garderobu, šminku, sve upakovano u bošče i celofan, uz što bi se nosila i “slatka tepsija” s baklavom, dudovima, šećerlim lokumima, revanijom. Za doček sepeta, pozvane žene razgledale bi sve to, a majka mladenke bi darivala donosioce sepeta.
Na kraju kanađiđa, kada bi se sav nakit stavio na djevojku i kada bi promijenila sve odjevne kombinacije, djevojka bi se uvodila kod žena koje bi se divele njenoj ljepoti i bogatstvu darova iz mladoženjine kuće. Nakon što bi sve bilo gotovo, djevojku bi obukli u spavaćicu, prekrili joj oči duvakom, dok bi jedna djevojka držala ogledalo, a dvojica dječaka sa svijećama stajala sa strane. Druge djevojke bi joj tada ukrašavale nokte kanom, a sve uz pjesmu koja bi često rasplakala mladu i njenu majku, a zatim i sve prisutne žene. Pogledajte više video snimke ispod teksta.
